ΓΕΩΦΥΛΑΚΤΟ

Η γιορτή του Ήλιου

Στο Κούσκο του Περού παίρνουμε τα βήματα στο μονοπάτι των Ίνκας για το πανηγύρι του χειμερινού ηλιοστασίου, το Ίντι Ράιμι που γιορτάζεται ανάμεσα στις μεγάλες πέτρες του Σαξαουαμάν, κάθε χρόνο στις 24 Ιουνίου.

Κείμενο: Ασπασία Μπέτα - Φωτ. Νίκος Καββαδίας

Με περίσσιο χρόνο, μπόλικη χαρά, αντιηλιακό χωρίς μαγιό και χειμωνιάτικα ρούχα φεύγουμε για τα 3.000(και βάλε) μέτρα ύψους των Άνδεων μέσω Ολλανδίας, από την Αθήνα για τη Λίμα. Από εκεί ένα άλλο αεροπλάνο διασχίζει τη μεγαλύτερη οροσειρά της Νοτίου Αμερικής κι ενώ κυριολεκτικά κάνει βουτιά στα βουνά, προσγειώνεται στο Cuzco. Η αρχαία πρωτεύουσα του ηλιοκεντρικού πολιτισμού των Ίνκας κατοικείται από 300.000 ανθρώπους, τις παραμονές όμως της εορτής (της περσινής χρονιάς) είναι μαζεμένοι (περίπου)40.000 απόγονοι των Ίνκας, εκατό τουρίστες και δέκα ρεπόρτερς από την Αμερική, τον Καναδά, την Ιαπωνία και την Ελλάδα (εμάς). Τα ενδιαφέροντα σημεία του Περού προσδιορίζονται από τα παράλια του Ειρηνικού ωκεανού, τη μεγαλοπρεπή οροσειρά των Άνδεων, τον αρχαίο πολιτισμό των Ίνκας, τη λίμνη Τιτικάκα και τη ζούγκλα του Αμαζονίου. Οι περισσότεροι Περουβιανοί δουλεύουν σκληρά στα άγονα βουνά των 'Ανδεων ως κτηνοτρόφοι, για μια χούφτα nuevos soles-το νόμισμά τους. Κάποιοι λιγότεροι ασχολούνται με τον τουρισμό και πωλούν παιχνιδάκια χειροποίητης κατασκευής.

Ταξίδι στο χρόνο κάνει η γιορτή του Ήλιου και στον Σάπα Ίνκα, τον αρχηγό μίας οικογένειας που ονομαζόταν Ίνκας και κυβερνούσε την ορεινή πόλη του Κούσκο. Ο Σάπα Ίνκα καταγόταν από τον Ίντι τον θεό ΄Ηλιο και όλες οι φυλές τον αποδέχτηκαν σαν θεικό βασιλιά στις αρχές του πολιτισμού και της αυτοκρατορίας των Ίνκας της Ν.Αμερικής που ξεκινά από το 1200 π.Χ. και τελειώνει τον 15ο αιώνα, στην κατάκτησή τους από τους Ισπανούς.

Περί το 1440 ο Ίνκα Πατσακούτι (κυριολεκτικά -αυτός που κινεί τη γη-) επινόησε μία κρατική θρησκεία γύρω από τη λατρεία του Βιρακότσα (του αρχαίου Ενός), ο οποίος εμφανιζόταν σ'ένα μύθο ως ο δημιουργός των ανθρώπων ("Τόποι του ονείρου", εκδ.Κοχλίας). Το μεγαλύτερο ιερό του Βιρακότσα ήταν ο ναός του Ήλιου με περίμετρο 300μ., κτισμένος από τέλεια ενωμένες πέτρες, χωρίς λάσπη -σήμα κατατεθέν των Ίνκας- και αρκετά ισχυρός για να αντέχει τους συχνούς σεισμούς της περιοχής. Θεαματικές τελετουργίες ελάμβαναν χώρα γύρω από τον ναό, το εσωτερικό του οποίου ήταν καλυμμένο με στρώσεις σφυρήλατου χρυσού. Στο κέντρο του βρισκόταν ένα πελώριο ομοίωμα του θεού Ήλιου, δηλ. ένα ανθρώπινο πρόσωπο σε ένα δίσκο τριγυρισμένο από χρυσές ακτίνες. Γύρω του υπήρχαν είδωλα που απεικόνιζαν τον Άπου Ιλάπου, τον Βροχοδότη, τη Μαμά-Κίλια και τη Φεγγαρομητέρα στο πάνθεον των θεοτήτων καθώς και ιερά, προς τιμή των Πλειάδων, της Αφροδίτης, της Αστραπής και του Ουράνιου Τόξου. Στη Ρόδο επίσης, κατά την ελληνική αρχαιότητα, γινόταν μεγάλη γιορτή προς τιμή του Ήλιου-Άλιος στη δωρική διάλεκτο, καθώς ο Κολοσσός της Ρόδου κτίστηκε αφιερωμένος στον Ήλιο.

Είναι νύχτα στην κεντρική πλατεία του Κούσκο Plaza de Armas και βρισκόμαστε μέσα σε πανσιόν, παλιό αρχοντικό με 15ευρώ το δίκλινο. Έξω, στους μείον τέσσερεις βαθμούς Κελσίου, τα κατ'ευφημισμόν 'βρώμικα' σαντουιτσάκια είναι πεντακάθαρα (κοτόπουλο, ντομάτα, μαρούλι, κρεμμύδι), καλά ψημένα και πάμφθηνα. Τις προηγούμενες ώρες που υπήρχαν το φως της ημέρας και οι 18β Κελσίου το καλωσόρισμα έγινε με άφθονο νερό και τσάι από φύλλα κόκας(mate de coca) που καταπολεμούν την έντονη ζαλάδα. Στα 3.326μ. του Κούσκο ή Κούζκο ή Κούθκο, σε ένα από τα οροπέδια των Άνδεων, οι Περουάνοι λαμβάνουν σοβαρά το υψόμετρο πίνοντας αρκετό από το τσάι. Τα φύλλα της κόκα πωλούνται ελεύθερα στο εμπόριο γιατί δεν είναι ναρκωτικό, "la hoja de coca no es droga", λένε οι ίδιοι.

Ο ύπνος είναι ανήσυχος και η ανατολή του ηλίου ηχεί από τις σάλπιγγες των παλατιών-ερειπίων και χώρου συγκέντρωσης της εορτής. Άρον-άρον...και περιπάτει μαζί με πεντακόσιους νοματαίους Ίνκας ντυμένους με τις φορεσιές παλαιάς εποχής (βασιλιάς, βασίλισσα, ιερείς, φρουροί, πρίγκηπες, οργανοπαίκτες, χορευτές) σε αναπαράσταση της πομπής που θα φτάσει -7χλμ. απόστασης- στο χώρο της θυσίας του λάμα προς τον θεό Ήλιο, για την ευημερία του λαού. Η διαδρομή εμπλουτίζεται από τις μουσικές των εγχόρδων τσαράνκο, κουάτρο, χαράνα, κουένα (φλάουτο) και σίκου (αυλός του Πανός) και διανθίζεται με ρόδα που ραίνουν προπορευόμενες των βασιλέων κοπέλες, στο χώρο πια της ακρόπολης. Ένας τόπος πεδινός με λόφους, όπου οι επισκέπτες κατασκήνωσαν δύο ημέρες πριν και αντάλλαξαν προϊόντα, χόρεψαν, έφαγαν ποντίκια (ινδικά χοιρίδια με γεύση κουνελιού) και ήπιαν τσίκα (μπύρα από καλαμπόκι). Ο βασιλιάς απαγγέλει την προσευχή με σεμνό ύφος, βγάζει διάγγελμα πλάι στη βασίλισσα για την ευτυχία του λαού του και πριν τη δύση του ηλίου, ο ιερέας προβαίνει στη θυσία του λάμα. Ο βασιλιάς αποχωρεί και οι υπόλοιποι, εμείς, μένουμε μέχρι το πρωί.

Η ιστορία αναφέρει, ότι μέσα στον ιερό χώρο ο βασιλιάς έβγαζε το στέμμα του, μία απλή ταινία στο κεφάλι με ένα ιερό σύμβολο μπροστά και προσευχόταν στον ήλιο όλη νύχτα. Μόλις οι ακτίνες της ανατολής πλημμύριζαν το ναό έβγαινε στην πλατεία και καλωσόριζε ένα λευκό λάμα, μιλούσε στο ζώο δίνοντάς του το μήνυμα που θα μετέφερε στους θεούς και το οδηγούσαν στα βουνά για να πεθάνει μόνο του, και να μεταφέρει το μήνυμα στο θεό Ήλιο.

Επίπεδα ακτινοβολιών UV

Μία ερευνητική ομάδα, εξοπλισμένη με την πλέον σύγχρονη τεχνολογία και αξιοποιώντας πληροφορίες από δορυφόρους, ταυτοποίησαν την πόλη που πραγματοποιείται η γιορτή του ήλιου με το σημείο της γης που δέχεται την περισσότερη ηλιακή ακτινοβολία. Όπως επισημαίνει ο Ben Liley του Εθνικού Ινστιτούτου Νερού και Ατμοσφαιρικής Έρευνας στη Ν.Ζηλανδία, αν και η Αυστραλία και η Ν.Ζηλανδία έχουν τα υψηλότερα ποσοστά καρκίνου του δέρματος, αυτό οφείλεται στο ακατάλληλα ανοικτόχρωμο δέρμα των κατοίκων τους, παρά στα υψηλά επίπεδα UV. Η ομάδα του είχε υποθέσει αρχικά ότι τα μεγαλύτερα επίπεδα UV πρέπει να βρίσκονται στον Τροπικό του Αιγόκερω, όπου η απόσταση της γης από τον ήλιο είναι η μικρότερη, τα επίπεδα του όζοντος χαμηλά και το υψόμετρο μεγάλο. Αφού συγκέντρωσαν πληροφορίες για τα επίπεδα UV κατά το χρονικό διάστημα 1997-2000, οι επιστήμονες κατέληξαν ότι τα υψηλότερα επίπεδα σημειώνονται στις Περουβιανές Άνδεις. "Η ιστορική πρωτεύουσα της ηλιοκεντρικής αυτοκρατορίας των Ίνκας φαίνεται να είναι το κατάλληλο μέρος για να βρεις την υψηλότερη ηλιακή ακτινοβολία", σχολίασε ο Liley.-