ΓΕΩΦΥΛΑΚΤΟ

Οικισμός Βρονταμά - Δήμος Ευρώτα, Σκάλα Λακωνίας

Αναζητώντας στο χάρτη της χώρας μας για το γνωστό-άγνωστο 'κομμάτι' της και εστιάζοντας πάνω από τον Λακωνικό κόλπο, 'πέφτουμε' στον Βρονταμά. Τον πεδινό οικισμό του νομού Λακωνίας, στη λεκάνη του Ευρώτα, στην πρώην επαρχία Λακεδαίμονος και σε απόσταση 283 χιλιομέτρων από την Αθήνα. Έχει αλεπούδες, τσακάλια, χαρούμενους ανθρώπους, ελιές Καλαμών με κρασί κάτω απ'το πλατάνι και λεβέντικη ιστορία!

Κείμενο-Φωτ. Ασπασία Μπέτα

Τον τρόπο τον ξέρουμε: Λεωφορειάκι της γραμμής και νά'μαστε! Περπατάμε στα στενά στο κεφαλοχώρι του Βρονταμά, σε 140 υψόμετρο, 43 χλμ. νοτιοανατολικά της Σπάρτης, κάτω από τον πρωϊνό ουρανό και αισθανόμαστε λίγο την ηρεμία, τη δροσιά όπως και τις κινήσεις των εντοπίων προς τις εργασίες τους. Οι πιο πολλοί λείπουν, καθώς πολλοί Βρονταμίτες κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950 μετανάστευσαν σε Αυστραλία, Καναδά και Αμερική, ενώ ο 'κορμός' του χωριού είχε οικοδομηθεί από τις αρχές του περασμένου αιώνα με τα χρήματα της πρώτης γενιάς μεταναστών. Η απογραφή του 2011 δηλώνει 781 κατοίκους όλων των ηλικιών. Μερικά από τα σπίτια είναι φτιαγμένα και άλλα εγκαταλειμμένα, ως συνήθως στη μισοέρημη ελληνική επαρχία.

Η κατηφόρα του σοκακιού μας βγάζει στις παλιές στέρνες, που φρόντιζαν για την ύδρευση του οικισμού μέχρι το 1960. Έκτοτε βοηθούν στο πότισμα των καλλιεργειών. Από τις 45 ιδιωτικές γεωτρήσεις αρδεύεται το 75% της συνολικής καλλιεργήσιμης γης, ενώ δύο υδρευτικές γεωτρήσεις δίνουν το πόσιμο νερό. Πηγές δεν υπάρχουν. Υπάρχει το χορτάρι και η 'στρωματσάδα' στη στιγμή για τα σάντουϊτς, κάτω από την καλοπροαίρετη ενέργεια του ελαιώνα.

Στην ιστορία του Βρονταμά κρύβεται ο πόνος, όπως σε κάθε γωνιά της τότε σκλαβωμένης πατρίδας μας. Τον Αύγουστο του 1825 κατά την επιδρομή του Ιμπραήμ, 300 Λάκωνες με τα γυναικόπαιδα κατέφυγαν στο μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής, σε σπηλαιώδη ναό και αρνούμενοι να παραδοθούν υπέφεραν μαρτυρικό θάνατο, αφού ο Ιμπραήμ τους έκαψε όλους. Ο ναός αυτός είναι γνωστός ως Παλαιομονάστηρο και απέχει 3,5 χλμ. από τη γέφυρα του Ευρώτα, στο σημείο Κρίτσοβα του Βρονταμά. Υπολείμματα των τεσσάρων-πέντε κελιών των καλογέρων, κτίσματα του 12ου αι. χωμένα μέσα στο βράχο, υπάρχουν, με ένα μανουάλι και ένα ηρώο του 1932 για να θυμίζουν τα θύματα, όπως και η τρύπα που άνοιξε με φουρνέλο ο Ιμπραήμ για να πετάξει στους ζωντανούς ανθρώπους κλαδιά, θειάφι και πίσσα. Άλλος ερειπωμένος ναός του 13ου αι. είναι αυτός της Φραγκοκκλησιάς και η αρχαία ακρόπολη του Γουλά. Μιά ακρόπολη χωρίς κάστρα, γιατί το έδαφος και η θέση της δεν το επέτρεπαν, αλλά είχε την εποπτεία σε όλη την πεδιάδα. Στα συνολικά 47.000 στρέμματα συνολικά των εκτάσεων του Βρονταμά, τα 15.000 είναι καλλιεργήσιμες εκτάσεις με ελαιόδεντρα σε ποσοστό 80% βρώσιμης ελιάς Καλαμών εξαιρετικής ποιότητας λόγω της λευκής γης, δηλαδή ποσότητας ασβεστίου στο χώμα.

Συμπληρωματικές ασχολίες των χωρικών είναι η μελισσοκομία και οι οικοδομικές εργασίες (άμα προκύπτουν).

Η γεωλογική δομή της περιοχής χαρακτηρίζεται κυρίως από ασβεστολιθικά πετρώματα και αργιλικούς σχιστόλιθους. Παράλληλα προς την κοίτη του Ευρώτα απαντούν νεογενείς σχηματισμοί (κροκαλοπαγή, ψαμμίτες, μάργες και άργιλοι). Τα εδάφη είναι μεγάλου και μετρίου βάθους, αμμοπηλώδους υφής όξινης αντίδρασης, με σχετικά μικρή παραγωγικότητα. "Αλεπού, τσακάλι, κουνάβι, ασβός, νυφίτσα και λαγός", αναφέρει ο δασολόγος Παρασκευάς Κουτσόγεωργας, "συμπληρώνουν την πλούσια πανίδα των πουλιών: Πέρδικα, κοτσύφι, καρακάξα, κουκουβάγια, μπούφος, αηδόνι κ.α. Οι δασικές εκτάσεις καλύπτονται από διάφορα είδη, όπως σφενδάμι, πουρνάρι, σχίνο, κουμαριά, ρείκι, ασπάλαθο, ιτιά κ.α. Επίσης στο σύνολο των φρυγάνων απαντούν η κουνούκλα, το θυμάρι, η αφάνη και το θρούμπι". Την κατηγορία των ζωντανών συμπληρώνουν 4.000 αιγοπρόβατα, 2.000 κουνέλια και 1.300 κότες στους βοσκότοπους, στο χερσαίο μεσογειακό κλίμα της περιοχής.

Στα 'πόδια' του Βρονταμά απλώνεται η Λακωνική πεδιάδα που τη διασχίζει ο ποταμός Ευρώτας, μήκους 90 χλμ. Η λεκάνη απορροής του Ευρώτα, έκτασης 1.950 τ.χλμ. δέχεται κατά μέσο όρο 1.420 εκατομμύρια κυβικά μέτρα βροχής ετησίως. Από αυτά, 597 εκατομμ. κ.μ. επανέρχονται στην ατμόσφαιρα υπό μορφή εξάτμισης και διαπνοής και 2.935 εκατομμ. κ.μ. απορρέουν στη θάλασσα διαμέσου του Ευρώτα και του Βασιλοπόταμου (πηγές Σκάλας). Τα υπόλοιπα 529 εκατομμ. κ.μ. τροφοδοτούν τους υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες, οι κυριότεροι των οποίων αναπτύσσονται στην περιοχή των περιοχών Σκάλας και Έλους, όπου προκύπτουν παροχές γεωτρήσεων της τάξης των 200-250 κ.μ. ανά ώρα. Σχηματίζονται κι άλλες πηγές στην πεδιάδα, όπως των Βιβαρίου, Σελλασίας και Καστορίου, καθώς και αρκετές μικρότερες στις παρυφές του Ταϋγέτου.

Στις όχθες του Ευρώτα φύονται πλατάνια, ιτιές, καλάμια, αγριολούλουδα κ.α., ενώ δοκιμάζουμε στο νερό τα πρώην χεράκια-νυν παγάκια! Η ροή του ποταμού είναι συνεχής καθ'όλο το έτος, με τη μείωσή της κατά τους θερινούς μήνες. Σε κανένα σημείο δεν ενδείκνυται η ανάπτυξη αθλημάτων (καγιάκ, ράφτινγκ κλπ.). Τα οικολογικά προβλήματα, ωστόσο, του Ευρώτα πληθαίνουν με την υπερεκμετάλλευση των πηγών του και τη σταδιακή μείωση της ροής του νερού, καθώς και με την καταστροφή της παραποτάμιας άγριας βλάστησης και του υδροβιότοπου, αφού μολύνονται από τα απόβλητα σχεδόν όλων των τοπικών βιομηχανιών και βιοτεχνιών. Το χαμηλότερο σημείο της Λακωνικής λεκάνης απορροής δέχεται όλα τα διαλυμένα από τις βροχές υπολείμματα φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων, που χρησιμοποιούνται στις διάφορες καλλιέργειες.

Ανεβαίνοντας στο χωριό για ανάσα βλέπουμε το Νηπιαγωγείο και το Δημοτικό σχολείο με αρκετά παιδιά της περιοχής. Αναγκάζονται όμως να μεταβαίνουν στη γειτονική Σκάλα ή στο Γεράκι για το Γυμνάσιο και το Λύκειο. Οι άνθρωποι εδώ είναι γενικώς ευχαριστημένοι, παρ'όλα τα προβλήματά τους, από αυτά που τους προσφέρει η φύση. Έχουν μία μόνιμη θετική διάθεση για το παρόν και ξεκινούν από τα συν. Κάτι σαν διασκέδαση. Οι ενήλικοι Βρονταμίτες διασκεδάζουν και στις γύρω περιοχές, ενώ το χωριό προσφέρει τα καφενεία και τις ταβέρνες του. Στην ταβέρνα της πλατείας καταλήγουμε κι εμείς το απόβραδο για το δείπνο του 'στρατιώτη', με τους χαμογελαστούς κατοίκους γύρω μας που χαίρονται όταν 'φωτίζεται' ο τόπος τους, έστω και από τα φλας μίας δημοσίευσης.