ΓΕΩΦΥΛΑΚΤΟ

Λάκωνες στην Κέρκυρα

Η προτροπή για το ταξίδι και την παρουσίαση του ορεινού όγκου στον ιονιοπελαγίτικο τόπο 'στάθηκε' στην ονομασία του χωριού Λάκωνες, διαβάζοντας τον χάρτη της νήσου των Φαιάκων. Μανιάτες στην Κέρκυρα;

Κείμενο: Ασπασία Μπέτα - Φωτ. Φωτεινή Μοίρα

Όλοι οι δρόμοι που οδηγούν στο νησί αφορούν στα λεωφορεία της γραμμής από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, τα καράβια από την Πάτρα και την Ηγουμενίτσα, όπως και στο αεροπλάνο της αφίξεώς μας. Το δρόμο του προορισμού που ανοίγει το ταξί στολίζουν τα χρώματα από τα σκορπισμένα χωριά της οροσειράς του Παντοκράτορα, από το 'γιομάτο' πράσινο της φύσης (και υγρασίας τη νύχτα) και το απογειωτικό πράσινο-μπλε χρώμα της θάλασσας του Ιονίου. Προσπερνώντας την ξελογιάστρα Παλαιοκαστρίτσα 'ξεζεπεύουμε' στην άκρη της παραλίας της, στη μονή της Ζωοδόχου Πηγής που σώζεται από τον 18ο ή 19ο αιώνα, αλλά πρωτοκτίστηκε το 1225. Κάνουμε μία δέηση στο κουτί των ευχών της μονής -να μη βρέξει!- ελέω φωτογράφισης, για να ανοίξουν οι ουρανοί με βροχές και χαλάζι τις επόμενες ημέρες.
Ακριβώς πάνω από την Παλαιοκαστρίτσα, σε περίοπτη θέση, γιγαντώνει το ανάστημά του το φρούριο Αγγελόκαστρο. Σοβαρές ενδείξεις, όπως δύο παλαιοχριστιανικά θωράκια τα οποία διασώθηκαν στην κορυφή αλλά και ανασκαφικά στοιχεία που προέκυψαν κατά τις εργασίες ανάδειξης του φρουρίου το 1999, δεν αποκλείουν πιθανή οχύρωση ή εγκατάσταση στο χώρο τους πρώτους βυζαντινούς χρόνους (5ος-6οςαι.). Η Αγία Κυριακή μέσα στην πέτρα, οι Αρχάγγελοι στην κορυφή, οι στέρνες και οι ανθρωπομετρικοί τάφοι επάνω στο κάστρο και η προσφορά της θέας του, όπως αναπαριστάται από την έκφραση στη Γεωγραφική Μονογραφή του Ιωσήφ Πάρτς (1892): "Σπανίως που εν τη οικουμένη υπάρχει εικών τοπίου επί τοσούτον ελκυστική όσον η του αρχαίου και οχυρού φρουρίου του Αγύρου του Αγγελοκάστρου".

Ο καιρός στη συνέχεια αλλάζει κέφια κι εμείς του 'κάνουμε' τη χάρη να φάμε και να ξεκουραστούμε. Οι ντόπιοι συμπαθιούνται μεταξύ τους και συμπορεύονται, αγαπούν την οικογένεια γεμίζοντας το χρόνο τους και με μπόλικη εργασία, καθώς και στην υποδοχή τους είναι εγκάρδιοι με τους τουρίστες και τους ξένους. Το σύνολο της έκτασης του πρώην Δήμου Παλαιοκαστριτών (Καποδίστριας) και νυν Δήμου Κερκύρας (Καλλικράτης) αφορά στα 48.379 στρέμματα και στους 4.395 (απογραφής 2001) των οκτώ οικισμών, ήτοι: Λάκωνες, Κρήνη, Μακράδες, Αλειμματάδες, Σκριπερό, Δουκάδες, Γαρδελάδες, Λιαπάδες.

Περιήγηση στην ανηφόρα

Πρώτο αγκυροβόλι κάνουμε στους Λάκωνες και στην απορία, ενώ μαθαίνουμε: Περί τον 15οαι. θεωρείται, από σωσμένες μαρτυρίες των πρώτων κατοίκων, η οικογένεια των Μιχαλάδων και κάποιοι άλλοι έφυγαν από το Οίτυλο της Μάνης με τρία καράβια, λόγω μίας τοπικής διαμάχης. Το ένα προσάραξε στην Παλαιοκαστρίτσα, το άλλο έφτασε στο Κοργκέζε της Κορσικής και το τρίτο βούλιαξε. Έκτοτε, ως και τώρα το επώνυμο Μιχαλάς καλύπτει το 90% των εντοπίων και αναγνωρίζονται με παρατσούκλια. Το δε, 1978 έγινε γνωριμία-αδελφοποίηση μεταξύ των κοινοτήτων των Λακώνων και του Οιτύλου. Για τους 502 ανθρώπους λειτουργούν δημοτικό, νηπιαγωγείο με 70 παιδιά (από 3 διπλανά χωριά), παραδοσιακά καφενεδάκια και 3 εκκλησίες με 30 χορωδούς. Βρισκόμαστε στα 300 του υψομέτρου που είναι κτισμένοι οι Λάκωνες στα μισά του όρους Αρακλή των 600μ, το οποίον χωρίον τον πρώτο καιρό δεν φαινόταν από θαλάσσης για το φόβο των πειρατών, αλλά με τους αιώνες 'πήρε' πλάτος. Εδώ πάνω η διασκέδαση όλων, κυρίως των νεοφερμένων, είναι το 'άπλωμα' του ματιού στα πέρατα του ορίζοντα και η συνειδητοποίηση (ίσως) της στενωπούς μας αντίληψης.

Παραπέρα βρίσκεται το γνωστό τουριστικό πέρασμα η Bella Vista, και φτάνουμε στην Κρήνη. Ερημιά, 256 λένε τα χαρτιά, εμείς βλέπουμε 5-6 ανθρώπους, είναι και μεσημέρι,,,καταλύουμε για μάσα. Προηγουμένως κατηφορίσαμε από την πλατεία και αντικρύσαμε τα Διαπόντια νησιά! Στα (περίπου) 3.000 στρμ. έκτασης της Κρήνης σοκάκια 'παίζουν' στην πάνω ρούγα, σοκάκια στην κάτω, με στενά-ψηλά σπίτια και παρατηρητήρια σαν πολεμίστρες.

Δρόμο παίρνω, δρόμο αφήνω...

Στο δρόμο για τους Μακράδες πλήθος αμπελιών ευδοκιμεί στα σβεστολιθικά πετρώματα του οροπεδίου, με καλύτερο τον κακοτρύγη-υπέροχο κρασί. Ελιές πολλές φορτωμένες πάνω και σε πέτρα, καθ'ότι οι Ενετοί (12ος-13ος αι.) επιδοτούσαν με ένα ενετικό τάλληρο τη φύτευση κάθε ελιάς. Στο τέλος του αυτοκινητόδρομου για το 'Πρόκυμα' αρχίζει η περιπατητική διαδρομή στα μονοπάτια των Μακράδων, που μέσα από τα βουνά και τα χιλιάδες ελαιόδεντρα φτάνουμε στην παραλία 'Λαδερή', μετά 'Σκέρος' και τέλος στον όρμο του Αγίου Γεωργίου (απόσταση 4,5 χλμ. - 2 ώρες βατού δρόμου).

Τρεις διαφορετικοί οικισμοί -Βιτουλαδίτικα, Κατσαράτικα, οικισμός της Αγίας Άννας- αποτελούν το χωριό των Αλειμματάδων. Σε μικρό οροπέδιο, στις βορειοδυτικές υπώρειες του όρους Παντοκράτορα στέκουν τα μικρά πέτρινα σπιτάκια με τους περισσότερους χωριανούς να είναι υπέροχοι πετράδες, προσφέροντας τη συμμετοχή τους και στην αξιοποίηση του Αγγελοκάστρου. Δύο δρόμοι σε βγάζουν από τους Αλειμματάδες. Ο ένας οδηγεί μέσω άλλων χωριών στην παραλία του Αγίου Γεωργίου Πάγων και στο βόρειο τμήμα της νήσου και ο δεύτερος, είναι ο εθνικός δρόμος που ενώνει όλο το οδικό δίκτυο με την πόλη της Κερκύρας και αντιστρόφως.

Στον εθνικό δρόμο για το Σκριπερό, παντρεμένο ζευγάρι κάτω από κιόσκι με μέλια και κρασιά μας προσκαλεί: "Ένα για το δρόμο;" Άμεσοι και καλωσυνάτοι με την κερκυραϊκή 'τραγουδιάρα' προφορά τους παραπονιούνται για την δύσκολη ζωή, αλλά ευχαριστούν τον Θεό που ζουν στην ελληνική επαρχία.

Ερωδιοί, σπουργίτες, γλυκόλαλα κοτσύφια, φασιανοί συνθέτουν την πανίδα του τόπου, όπως και τις παγίδες του. Πολλές οχιές, αστρίτες, δενδρογαλιές, νερόφιδα αλλά και άκακα, όπως: χελώνες, νυφίτσες, σκαντζόχοιροι, λαγοί, αλεπούδες κ.α. Στη θάλασσα κολυμπάνε ροφοί, σάλπες, λαβράκια, τσιπούρες, ξιφίες, γαρίδες και σμέρνες. Δασότοποι, επίσης, προσφέρουν στην εποχή τους ρίγανη, θυμάρι, χαμομήλι, φασκόμηλο, αψιθιά, αγγινάρες και πάμπολλα αρωματικά καθώς και θεραπευτικά είδη.

Κατεβαίνοντας...

Το Σκριπερό (σκρεπ=κλιτύς, πλαγιά, βραχώδης κατωφέρεια) είναι κτισμένο στους νότιους πρόποδες της οροσειράς του Παντοκράτορα. Ιδρύθηκε, πιθανόν, στο τέλος της βυζαντινής περιόδου σαν τμήμα ενός ολοκληρωμένου στρατηγικού σχεδίου για την οχύρωση της Κερκύρας, που εφάρμοσε ο αυτοκράτορας Μανουήλ Α' Κομνηνός (1150-1183). Λόγω της γεωγραφικής του θέσης, στον οδικό άξονα που συνδέει τα χωριά του Γύρου (Β.Κέρκυρα) με την πόλη του νησιού, το Σκριπερό εξελίχθηκε γρήγορα σε διοικητικό κέντρο. Κατά την επίσκεψή μας, Άνοιξη του 2006, διετηρούντο και ευχόμαστε να υπάρχουν η αστυνομία, το υποθηκοφυλακείο Επιλιμνίων, το ταχυδρομικό πρακτορείο, ΟΤΕ και όλα τα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Στο πανηγύρι της Παναγίας Βλαχέραινας εκτός των άλλων σερβίρονται βατράχια, σήμα κατατεθέν για τους Σκριπεριάτες, μάλλον τους 'έμεινε' από τις πολλές λίμνες που περιτριγυρίζουν το χωριό και είχαν -κατά το παρελθόν- πλήθος βατράχων. Στο χωριό λειτουργούν ενοικιαζόμενα δωμάτια, 2 σούπερ μάρκετ, 1 ταβέρνα, 1 πιτσαρία και μία βιοτεχνία ποτών και γλυκών με κυριότερα τα προερχόμενα της επεξεργασίας του ιαπωνικής καταγωγής Κουμ-κουάτ (μικρό εσπεριδοειδές).

Δουκάδες, οι αρχοντικοί

Η ονομασία του χωριού -σύμφωνα με τον Ι.Μπουνιά- προήλθε απλά από τους πρώτους κατοίκους με το επώνυμο Δούκας. Η αλήθεια είναι ότι οι τωρινοί εκφράζουν ένα ύφος καμαρωτό στην πρόταξη της ζωής με χάρη και φιλοξενία, και λόγια στα 'ίσα'. Η παλαιότερη γραπτή μαρτυρία για την ύπαρξη των Δουκάδων, είναι ένα νοταριανό έγγραφο του 1516. Ως αξιοθέατο του χωριού είναι το πέτρινο αρχονικό του Γεωργίου Θεοτόκη που υπήρξε πρωθυπουργός της χώρας το διάστημα 1899-1909. Το μεγάλο σπίτι των 1.000 τετραγωνικών είχε, λέει, έντεκα κρεββατοκάμαρες και μεγάλη τραπεζαρία που καλούσε υψηλά πρόσωπα της εποχής, με ασημικά και σερβίτσια για 400 νοματαίους. Ωστόσο λεηλατήθηκε το 1946 και το 1961 αλλά σώθηκε η βιβλιοθήκη που είναι μεγίστης σημασίας.
Έτερο αξιοπρόσεκτο οίκημα είναι το δημοτικό σχολείο ενετικής αρχιτεκτονικής-διατηρημένο, από τα λίγα που υπάρχουν στην Ελλάδα. Περιπλανώμενοι στο χωριό ακολουθούμε το λιθόστρωτο μονοπάτι μέσα από το δάσος που βγάζει στο εκκλησάκι του Αγίου Συμεών, στο ύψος των (περίπου) 350μ. και στην κομμένη ανάσα! Η Παλαικαστρίτσα και ο όρμος των Λιαπάδων από τη μία πλευρά, το Λιβάδι του Ρόπα και η πόλη της Κερκύρας από την άλλη. Σπουδαίοι πολιτικοί και στρατιωτικοί άνδρες από τους Δουκάδες, όπως ο ποιητής και πολιτικός Ιάκωβος Πολυλάς που έμεινε γνωστός για τον αδιάφθορο χαρακτήρα του, ο Ιωάννης Βαπτιστής Θεοτόκης μέλος της Φιλικής Εταιρείας κ.α.

Η κατωφέρεια της περιήγησης συναντά τους Γαρδελάδες, εκ του ιταλικού "gardel" που σημαίνει παρατηρητήριο ή από τον πρώτο οικιστή (Γαρδέλη). Χτισμένο στο λόφο των 120μ. το χωριό απέχει ένα χιλιόμετρο από την εθνική οδό Κερκύρας - Παλαιοκαστρίτσας και βρίσκεται στο ύψος του 20ου χλμ. Τριακόσιες σαράντα ψυχές ασχολούνται με την ελαιοκαλλιέργεια, την παραγωγή φρούτων και λαχανικών σε μικρές ποσότητες (κυρίως για την κάλυψη των αναγκών της οικογένειας) και προτείνουν ποικιλίες Κακοτρύγη και Μαύρο ντόπιο.

Λιαπάδες

Είναι το μεγαλύτερο χωριό των Παλαιοκαστριτών και ένα από τα μεγαλύτερα του νομού Κερκύρας με πληθυσμό 1.026 κατοίκους, βρίσκεται στο δυτικό τμήμα του νησιού και είναι κτισμένο αμφιθεατρικά στις πλαγιές του λόφου, πίσω από τον ομώνυμο όρμο των Λιαπάδων. Οι ρίζες του οικισμού ανάγονται μεταξύ του τέλους της βυζαντινής και της μεταβυζαντινής εποχής. Ιστοριογράφοι όπως ο Κόλλας, ο Κάρολος Κλήμης και άλλοι υποστήριξαν πως εκείνη την περίοδο μία μικρή ομάδα θαλασσινών (πειρατές ή ψαράδες) αποφάσισαν να σταματήσουν να ταξιδεύουν και εγκαταστάθηκαν στη στεριά. (σ.σ. Ξάφνου στο σταυροδρόμι, διαβάζοντας την ιστορία, μία πάρα πολύ γριούλα περνάει 'σφαίρα' από μπροστά μας με μία γουρούνα τετράτροχη!).
Οι κάτοικοι λοιπόν λέγονταν 'αλίπλακτοι', μία λέξη της αρχαίας δωρικής διαλέκτου για τους πειρατές. 'Αλίπλα' η παραλία της εγκατάστασης, 'Αλίπα', 'Αλιπάδες', Λιαπάδες. Έτσι δημιουργήθηκαν, εκείνα τα χρόνια, σε όλα τα χωριά της Κέρκυρας τα τοπωνύμια με την κατάληξη -άδες. Πέντε ναοί, ανάμεσά τους ο Ι. Ν. Αγίας Θέκλας (αρχές 17ου αι.) και πανέμορφες παραλίες: Γέφυρα, Ροβινιά, Λιμνί, Ηλιόδωρος, Γλυκό, Τριβά και Σουκιά μέσω αγροτικών δρόμων και μονοπατιών. Στις ειδυλλιακές πας με βάρκα: Κολιάς, Στελάρι, Βίντη, Κληματιά, Μαυρόγουλοι, Πλάκα, Χωμοί. Πλήθος παραλιών ξεκούρασης, διακοπών και όλα τα ωραία.

Το όνειρο προσαράζει στην πλανεύτρα Παλαιοκαστρίτσα, που η τουριστική υποδομή της ξεκίνησε αρχές της δεκαετίας '60 (του προηγούμενου αιώνα) και έχουν απλωθεί οι δραστηριότητες στα 3 χιλιόμετρα με τη φυσική ομορφιά να αποζημιώνει. Βαθιά νερά πεντακάθαρα και κόλποι με σπηλιές, όπως της Ναυσικάς, που έπεσε στην αγκαλιά της ο ναυαγός Οδυσσέας.

Κι άλλες αγκαλιές πολλών αγαπημένων συνθέτουν στο πέρασμά τους το κάδρο του δειλινού, εδώ στην ερωτική Παλαιοκαστρίτσα.-

Στη μονή της Ζωοδόχου Πηγής, στο κουτί των ευχών, η δική μας δεν 'έπιασε'

Ήρεμα τα σμαραγδί νερά της Παλαιοκαστρίτσας αναμένουν να μοιράσουν δροσιές

Κλίσεις και υποστηλώματα 'ελέω' των ελαίων, στο δρόμο για τους Αλειμματάδες

Κυρίως ασβεστολιθικά και στρωσιγενή είναι τα πετρώματα της ΒΔ.Κερκύρας

Πρόσωπο σαν σμιλεμένο με την πέτρα φέρει η 90χρονη

Λάκων-Κερκυραία με την επιμονή των χρόνων της αλλά και τη γλυκειά υπομονή στη 'γωνία' του απρόβλεπτου, που η ζωή φέρνει. Σοφή γυναίκα

Ποδηλατάδα, στο λιτό σοκάκι των Λακώνων κάνει η νιότη. Πάει για τη γνώση

Τσίπουρο, απολογισμός ημέρας, εφοπλιστικά λόγια

Το απέριττο θωρεί τον ουρανό. Στους Λάκωνες

Στη μικρή πλατεία της Κρήνης η μεσημβρινή ραστώνη πλησιάζει

Ο ναός του Ταξιάρχη-Αρχαγγέλου Μιχαήλ βρίσκεται στο ανώτερο σημείο της ακρόπολης του Αγγελοκάστρου, κτισμένος πάνω σε προγενέστερο -πιθανότατα- παλαιοχριστιανικό τρίκλιτο ναό

Οι λαξευμένοι ανθρωπόσχημοι τάφοι στο βράχο του φρουρίου του Αγγελοκάστρου δεν έχουν έως τώρα μελετηθεί επαρκώς, ώστε να εξηγηθεί απολύτως η προέλευση και χρονολογία τους

Η δυτική πλευρά του βράχου στο Αγγελόκαστρο με τη μορφή πιθήκου που σμίλεψε ο χρόνος, κοιτάζει το Ιόνιο και (θα θέλαμε να) του λέει: "Μη φοβάσαι τίποτα, εγώ είμαι εδώ!"

Τα αμπέλια, οι ελιές και τα χαμόγελα απαρτίζουν τις κύριες ασχολίες των εντοπίων

Αφήνοντας το Αγγελόκαστρο για τους Μακράδες

Μακράδες. Ωραιότατο χωριουδάκι 288 ψυχών κτισμένο 'πλάτη' στο Ιόνιο για τον μη εντοπισμό του απολαμβάνει τον ήλιο, την αγκαλιά των ελαιώνων και τα χρώματά του. Γενέτειρα του Νίκου Κούρκουλου

Πανοραμική των οικισμών Γαρδελάδων (αριστ.) και Λιαπάδων (δεξιά) της φωτογραφίας. Από το εκκλησάκι του Αγίου Συμεών των Δουκάδων

Το αρχοντικό του Θεοτόκη στους Δουκάδες. Ο κήπος του, λέει, ήταν πραγματικός λαβύρινθος με πλήθος από τριανταφυλλιές, αδυναμία του Θεοτόκη. Δεν είχαμε σκάλα. Ήρθε κι ο σκύλος...

'Σκαρφαλωμένο' στα 300μ. του όρους Αρακλή το χωριό των Λακώνων κατοικείται από κοινότητα τύπου νομάδων, που το καλοκαίρι κατεβαίνουν στην παραλία κι επιδίδονται στα μπάνια και τις τουριστικές εργασίες τους

Ό,τι απέμεινε -λόγω θέρους- από τη λίμνη Φοντάνα στο Σκριπερό, με τα πολλά τα φίδια. Μετά προσοχής το βάδειν με τις ψηλές μπότες, που δεν αποτρέπουν τη 'χρυσή'

Στρουθοκάμηλοι χαμογελαστοί, με όρεξη για επαφή...

Τζα! Η ησυχία και το καλό φαγητό για χορτοφάγους στους Γαρδελάδες σας περιμένουν!

Αγνότης με χρώματα στο παλιό σοκάκι

Το Αγγελόκαστρο με τις δύο σχεδόν κατακόρυφες πλαγιές του "Καστελιού" και του "Ρικύλα", διακόσια τόσα μέτρα κατρακύλα

Ήταν τέλεια! Μία αρμονία στην παραλία των Λιαπάδων. Μπλε πάνω-
μπλε κάτω, να μη ξέρεις που να πρωτοβουτήξεις. Μετά ήρθε το σύννεφο! Καμμία αρμονία δεν είναι φτιαγμένη για να διαρκεί

Στον όρμο της Παλαιοκαστρίτσας οι γλάροι ψιθυρίζουν την ευζωία

Πορτόνι στους Λάκωνες. Είναι η πύλη του αυλόγυρου που περιτοίχιζε τους χωριανούς και τα σπίτια από τους επιδρομείς. Σώζονται περίπου 10 και σαν οικόσημα. Κάθε πορτόνι, μία ευρεία οικογένεια

Εδώ μία πεταλούδα πεσμένη τ'ανάσκελα με ανοιχτά τα πόδια -το βλέπετε και μόνοι σας- κολλάει στο φυτό

Στον παραδοσιακό οικισμό του Σκριπερού εμμένει η ρόδα-ανάμνηση του παλαιού ελαιοτριβείου

Παλιό αρχοντικό (τέλη 16ου αι.) της οικογένειας Βαρούχα -ευγενούς Κρητικού, ήρθε στην Κέρκυρα μετά την πτώση της Κρήτης- στο Σκριπερό, φέρει πέτρινο οικόσημο και αναγράφεται στο Libro d'oro