ΓΕΩΦΥΛΑΚΤΟ

Στην Ανθηδόνα

...και μας αρέσουν τα άνθη! Η αρχαία Ανθηδών αποτελεί σύνθεση των λέξεων άνθος συν δίδωμι, όπως κατά τον Παυσανία το όνομα δόθηκε στην πόλη από τη νύμφη Ανθηδόνα ή τον Άνθο που βασίλευε στον τόπο, τότε. Σήμερα εντοπίζεται στο χωριό των Λουκισίων της Β.Α Βοιωτίας, επί του Ευβοϊκού κόλπου, 13 χλμ. από την Χαλκίδα.

Κείμενο - Φωτ. Ασπασία Μπέτα

Ο μέγας επικός μας ποιητής Όμηρος περιγράφει την Ανθηδόνα ως την 'εσχατόωσα' εμπλεκόμενη και συμμετέχουσα μαζί με άλλες βοιωτικές πόλεις στον Τρωϊκό πόλεμο. Ήταν μία αρχαία πόλη με δενδρόφυτη αγορά, στοές, ιερά και κατοίκους που επιδίδονταν αποκλειστικά στην αλιεία και τη ναυπηγική (Ηρακλείδης, Ελλάδος Περιγραφή, 1.23). Η περιοχή έχει κατοικηθεί από τους Μυκηναϊκούς (16ος-12ος αι. π.Χ.) μέχρι τους Πρωτοχριστιανικούς (6ος αι. μ.Χ.), ίσως και αργότερα, ενώ είχε καταστραφεί από τον Σύλλο το 86 π.Χ. Σώζονται επί τόπου τμήματα τειχών που περιβάλλουν μικρό λόφο και φθάνουν μέχρι το λιμένα, κατάλοιπα των οποίων είναι ορατά επί της παραλίας και εντός της θάλασσας.

Περιδιαβαίνοντας τον ιστορικό λιμένα, ένα από τα ελάχιστα αρχαία και αβύθιστα λιμάνια της χώρας μας, μαθαίνουμε πως απ'εδώ ανεχώρησαν οι Αργοναύτες με το καράβι "ΑΡΓΩ" για να φέρουν το Χρυσόμαλλο δέρας από την Κολχίδα. Ήταν ένα εξαίρετο λιμάνι με βραχίονες που κατέληγαν σε στόμιο να μπορεί να κλείνει με αλυσίδες δημιουργώντας προστασία στο εσωτερικό, από το γενόμενο έλεγχο των εισερχομένων του εξωτερικού. Προστατευόταν από υψηλά ισχυρά λίθινα προχώματα 'τείχη' αποτελούμενα από τεράστιους λίθους κτισμένους κατά τρόπο 'αριστοτεχνικό' με κάθετα και οριζόντια μεταξύ τους αυλάκια,για να ρέει το θαλασσινό νερό τις ημέρες που η θάλασσα είχε κύμα, αποφεύγοντας έτσι την εσωτερική διάβρωση και την κατάρρευση του τείχους.

Οι Ανθηδόνιοι ήσαν ναυτικοί και καλοί αλιείς κογχυλίων (πορφυρών), σπόγγων και ψαριών (μεγάλων βακαλάων) όπως και αμπελοκαλλιεργητές, με καλή παραγωγή καθαρού κρασιού. Ο Στράβων αναφέρει την ύπαρξη λιμένος και ότι η Βοιωτία είναι ανώτερη από τα γένη τα γειτονικά, επειδή αυτή και μόνο έχει τρεις θάλασσες με πολλούς και καλούς λιμένες, ένας εκ των οποίων είναι της Ανθηδόνας. Για την εγκατάλειψη, σημειώνει ο Ορλάνδος (αρχαιολόγος - βυζαντινολόγος 1887-1979) που μελέτησε τα Χριστιανικά μνημεία της Ανθηδόνας και των Λουκισίων, οι Ανθηδόνιοι άρχισαν, στα προχωρημένα μεσαιωνικά χρόνια, να παρατούν την παραλία εξ αιτίας της πειρατείας και ν'αποσύρονται προς τα Λουκίσια.

Πάνω στο χωριό

Ο οικισμός των Λουκισίων είναι κτισμένος στα βόρεια του όρους Μεσσάπιου (Κτυπάς), στο υψόμετρο των 350, όπου αμφιθεατρικά 'γεμίζει' από τον Ευβοϊκό κόλπο. Από το βουνό, επίσης, τον κόλπο κοιτούν οι αετοί, τα γεράκια και οι αλεπούδες, ένεκα της χαμηλής βλάστησης του τόπου. Οι 1.359 (απογρ. 2011) μόνιμοι κάτοικοι που διοικητικά ανήκουν στο Δήμο Χαλκιδέων και την περιφερειακή ενότητα Ευβοίας , είναι άνθρωποι κοινωνικοί, φιλόξενοι και φιλήσυχοι, απασχολούμενοι με την ελιά, το αμπέλι, τα λαχανικά, τα εσπεριδοειδή και τα τελευταία χρόνια με την οικοδομή (άμα). Οι Αθηναίοι που έχουν τα εξοχικά τους στην περιοχή καταλαμβάνουν τον ίδιο αριθμό των εντοπίων. Οκτώ ταβέρνες, οκτώ καφενεία, ένα νηπιαγωγείο και ένα δημοτικό σχολείο θωρούμε στο διάβα του χωριού ανάμεσα στους πλανόδιους μαθητές και μίας ποδοσφαιρικής ομάδας Α' Τοπικής Ευβοίας που προπονείται. Τα υπόλοιπα παιδιά 'προπονούνται' στο γυμνάσιο της γειτονικής Δροσιάς, όπως και στο λύκειο της Χαλκίδας.

Μπορεί ο πολιούχος των Λουκισίων να είναι ο Άγιος Αθανάσιος, το μνημείο όμως είναι η ιερά μονή του Αγίου Γεωργίου κτίσματος 1100 μ.Χ., ένα εκκλησάκι σχεδόν τετράγωνο και μοναδικό στο είδος του. Ο κυρίως ναός καταλήγει στον ένα τρούλο που πλαισιώνεται από οκτώ μακρόστενα παράθυρα. Η περίτεχνη και πολύ επιμελημένη εξωτερική τοιχοδομία αποτελείται από ορθογώνιους πελεκημένους πωρόλιθους, με ενδιάμεσα κεραμίδια και σωσμένες αγιογραφίες στο εσωτερικό του τέμπλου.

Αναστηλώθηκε ο σπάνιος Βυζαντινός Ναός του Αγίου Γεωργίου στα Λουκίσια Βοιωτίας

Το έργο της αναστήλωσης του μνημείου πραγματοποιήθηκε την περίοδο 2006-2009 από την 23η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Χαλκίδας, με χρηματοδότηση από το Γ΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης.

Το μνημείο, που χρονολογείται στο β΄ μισό του 11ου αιώνα και κατέχει σημαντική θέση στην ιστορία της βυζαντινής αρχαιολογίας λόγω του σπάνιου αρχιτεκτονικού τύπου, είχε ήδη επισημανθεί από τους κορυφαίους βυζαντινολόγους Α. Megaw και Α. Ορλάνδο στη δεκαετία του 1930.

Με βάση την μελέτη αναστηλώθηκε το μνημείο και αποκαταστάθηκε στην αρχική του μορφή. Ο τρούλος του ναού, που ανήκει στο λεγόμενο ''αθηναϊκό τύπο'' και απαντά στα σημαντικότερα μεσοβυζαντινά μνημεία της σφαίρας επιρροής της Αθήνας, ανέκτησε την αρχική του μορφή με την ανατοποθέτηση όλων των επιμέρους αρχιτεκτονικών στοιχείων που είχαν εξολοκλήρου απολεσθεί.

Οι εκτεταμένες εργασίες περιέλαβαν επίσης την εκ νέου κατασκευή της στέγης, την συμπλήρωση και επισκευή της πλινθοπερίκλειστης τοιχοποιίας, καθώς και την ανακατασκευή σχεδόν ολοκληρωτικά κατεστραμμένων τμημάτων του μνημείου.

Κατά τη διάρκεια των εργασιών συντηρήθηκαν οι μεμονωμένες -και γνωστές ήδη- τοιχογραφίες του 17ου αι., ενώ αποκαλύφθηκαν και συντηρήθηκαν τμήματα του αρχικού τοιχογραφικού διακόσμου των αρχών του 13ου αι., που διατηρούν απόηχους της κομνήνειας παράδοσης.

Το μικρό αυτό μνημείο είναι ιδιαίτερα αγαπητό στην τοπική κοινωνία, που βοήθησε ποικιλότροπα σε όλες τις φάσεις του έργου την 23η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.

Μία ετήσια εορτή προκύπτει, όπως και στην ευρύτερη επαρχία με παραδοσιακούς χορούς και τραγούδια σε τριήμερη χαρά και πανήγυρη που πλαισιώνουν την τοπική όρεξη: Ντρέδλια (ζυμάρι με τυρί-πίτα), προβατίνα στη σχάρα με τηγανόψωμο, κοτόπουλα και τοπικά λευκά κρασιά.

Πολλά λουλούδια στα Λουκίσια, στους κήπους και στους δρόμους παραπλεύρως ανθούν την Άνοιξη και μεγάλες πεδιάδες ενδιαμέσως καταλήγουν στην Παραλίμνη.

Κάτω, πάλι

Φθάνοντας στην Παραλίμνη ατενίζουμε πλήθος καλλιεργειών μέ βαμβάκι, κολοκύθια, πατάτες, καρπούζια και την τραβηκτική αύρα της γαλήνιας υδάτινης επιφάνειας, με ένα σμήνος γλάρων να συνομιλούν. Η δεκαπέντε τετραγωνικών χιλιομέτρων έκτασή της, τόπος ξεκούρασης των αποδημητικών πουλιών, βρίσκεται ανάμεσα στα όρη Πτώο και Μεσσάπιο Β.Α της Υλίκης, που ως προς την επιφάνεια της στάθμης είναι 20μ. χαμηλότερη και συνδέεται με διώρυγα μήκους 2,5 χλμ. Παλαιότερα, μέσω αυτής της διώρυγας, ανάλογα με τις εποχές, τα πλεονάζοντα νερά της Υλίκης διοχετεύονταν στην Παραλίμνη και από 'κει στον Ευβοϊκό κόλπο. Τα νερά της χρησιμοποιούνται τώρα για την ύδρευση της Χαλκίδας. Ο Στράβων την είχε ονομάσει Τροφία ή Τρεφία και τα τελευταία χρόνια με την ελάττωση των νερών της Υλίκης και της Παραλίμνης, άρχισαν να αποκαλύπτονται στα κράσπεδά τους κατάλοιπα αρχαίων πολιτισμών. Τα σημαντικότερα ως τώρα, είναι των δυτικών κρασπέδων της Παραλίμνης -προς τα υψώματα του Πτώου- όπου αποκαλύφθηκαν τάφοι κιβωτιόσχημοι και ταφικοί περίβολοι με κεραμική όλων των περιόδων της χαλκής εποχής, όπως γεωμετρικής και αρχαϊκής. Το κλίμα στα παράλια της λίμνης είναι εν γένει αρκετά ήπιο και γλυκό ενώ στις πεδιάδες, κατά τη διάρκεια του θέρους, είναι ιδιαίτερα θερμό και το χειμώνα ψυχρό.

Πάνω από τον αρχαίο λιμένα ήταν κτισμένη η ιστορούμενη πόλη στη θέση 'Μαγούλα' ή 'Γλαύκου πήδημα', γενάρχης των Θρακών, εξ ου και η πόλη θεωρείται θρακικής προελεύσεως, απόγονοι του οποίου είναι οι Ανθηδόνιοι, αφού έφαγε πολλά χόρτα (ο μύθος, λέει) που φύτρωναν στους παραθαλάσσιους βράχους της, αισθάνθηκε φρικτούς κι ανελέητους πόνους και για να σωθεί πήδησε από την ξηρά στη θάλασσα. Εκεί μεταμορφώθηκε σε θαλάσσιο δαίμονα (μάντη) και προέλεγε τα μέλλοντα, κυρίως στους ναυτικούς.

Πιο πέρα, η παραλία απλώνεται στα 12 χλμ. με κάποιες καφετέριες και ενοικιαζόμενα δωμάτια, για τα μπάνια του καλοκαιριού.

Έχει και ηφαίστειο!

Σβηστό. Στην κορυφή του όρους Κτυπάς και ύψους 1.021μ. είναι ένα ηφαίστειο ανενεργό όπου κατά την αρχαιότητα, λέγεται πως υπήρχε φρυκτωρία μέσω της οποίας μεταφέρθηκε η είδηση της άλωσης της Τροίας στις Μυκήνες. Μέρος της ιστορίας της Ανθηδόνας συμπληρώνουν κάποιοι αμερικανοί αρχαιολόγοι, όταν το 1889 ανακάλυψαν μία συλλογή άνω των 25 μπρούτζινων εργαλείων και αντικειμένων (Εθνικό Μουσείο Αθηνών), ένα κιονόκρανο κορινθιακού ρυθμού όμορφα διακοσμημένου (Μουσείο Θηβών), ένα μικρότερο δωρικού ρυθμού από πωρόλιθο, όπως και καλύμματα τάφου από λευκόλιθο με επιγραφή.

Όλα τα ωραία τελειώνουν και οδεύοντας προς τον τόπο αναχώρησης παράλληλα του Ευβοϊκού κόλπου, μας αποχαιρετούν οι ευγενέστατοι άνθρωποι του τοπικού Πολιτιστικού Συλλόγου, καθώς μία ανάσα κλεφτή των ματιών του 'βουτάει' τα πτερύγια των δελφινιών πριν το βύθισμα, στο πέρασμά τους. Καλύτερο κατευόδιο δεν γινόταν.

Ομορφιές του Ευβοϊκού κόλπου

Ο λιμένας στην παραλία των Λουκισίων με το έντονο ρήμα "υπάρχω", ένα από τα ελάχιστα αρχαία και αβύθιστα λιμάνια της χώρας μας

Η αρχαία και άριστη κατασκευή των καθέτων και οριζοντίων αυλακίων του λιμένα

Τα βραχώδη κράσπεδα της παραλίας, στον Ευβοϊκό κόλπο

Στους πρόποδες του όρους Κτυπάς βρίσκεται 'σκαρφαλωμένη' η Ανθηδόνα, με την παραλία των Λουκισίων (αριστερά της φωτογρ.)

Καλλιέργειες με τα καλά του Θεού. Βαμβάκι, πατάτες, ντομάτες, καρπούζια και λοιπά

Β.Α. της Υλίκης βρίσκεται η Παραλίμνη, εύφορη στις καλλιέργειες, εδώ με κολοκύθια

Ένα πέτρινο απομεινάρι πύργου στα όρια της Παραλίμνης συντάσσεται στο χρωματισμό της γης

Αξιέπαινη φιγούρα του μόχθου της επιβίωσης, αλλά και της καλοπροαίρετης διάθεσης. Γλυκειά ταπεινότης

Αγροτικός δρόμος της Ανθηδόνας με κοπάδι πολυγαμικών και φυτοφάγων θηλαστικών. Σε κάθε κριάρι αντιστοιχούν 30-50 προβατίνες, εκ του παγκοσμίου πληθυσμού του ενός δισεκατομμυρίου