ΓΕΩΦΥΛΑΚΤΟ

Μάνα - Νερομάννα

Στη Νερομάννα αποδίδουν τα λεξικά την πηγή απ'όπου αναβλύζει το άφθονο νερό. Νερομάννα θα μπορούσε να λέγεται και η κοιλιά της μάνας μας, ενόσω έμβρυα...αλλά και το δροσερό χωριό της Αιτωλοακαρνανίας που αφειδώς προσφέρει το ένα από τα κυρίαρχα στοιχεία του κόσμου, της δημιουργίας και της ζωής, το νερό στον τόπο του. Το όνομα μας καλεί.

Κείμενο-Φωτ. Ασπασία Μπέτα

Ο ημιορεινός οικισμός της Νερομάννας -μέχρι το 1926 λεγόταν Σουμπονίκος=χωριό με πολλά νερά- καταλαμβάνει χώρο έκτασης 20.033 στρμ., ανήκει στη Δημοτική Ενότητα Παραβόλας του Δήμου Αγρινίου και κατοικείται από 120 (απογραφή 2011) τυχερούς ανθρώπους με τις δροσιές τους και το 'μπαλκόνι' τους στη λίμνη της Τριχωνίδας. Τα πολλά νερά πηγάζουν από ένα βράχο που βρίσκεται κεντρικά του χωριού ακριβώς δίπλα από το ιερό της βυζαντινής εκκλησούλας "Μεταμόρφωση του Σωτήρος", η οποία έχει κάνει το πέρασμά της στην ιστορία. Τον Αύγουστο του 1823, όταν σκοτώθηκε ο Μάρκος Μπότσαρης στο Κεφαλόβρυσο Καρπενησίου τον πήγαν στο μοναστήρι του Προυσσού. Εκεί ήταν ήδη φιλοξενούμενος και άρρωστος από φυματίωση ο Καραϊσκάκης και όταν είδε τον νεκρό Μπότσαρη, τρεκλίζοντας τον αγκάλιασε: "Άμποτες ήρωα Μάρκο από τέτοιο θάνατο να πάω κι εγώ". Για την ταφή του Μάρκου στο Μεσολόγγι πήραν τον σύντομο δρόμο (Προυσσός-Καλλιθέα-Νερομάννα-Παραβόλας), όπου τον ξενύχτησαν στη "Μεταμόρφωση του Σωτήρος".

Οι φυσικές πηγές σχηματίζονται όταν το νερό του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα ανεβαίνει στην επιφάνεια του εδάφους. Αν ο υδροφορέας είναι εγκλωβισμένος σε στεγανά πετρώματα, το νερό βρίσκει διέξοδο μέσα από ρήγματα και αναδύεται με πίεση στην επιφάνεια. Το επιφανειακό νερό, όπως και το υπόγειο μπορούν να διαβρώσουν τα πετρώματα. Στην περίπτωση των ασβεστόλιθων-είδος πετρωμάτων της Νερομάννας, το νερό που περιέχει διοξείδιο του άνθρακα διαλύει σταδιακά το πέτρωμα. Καθώς στάζει από τις ρωγμές του, βαθμιαία τις μεγαλώνει και διαμορφώνει μεγάλες σπηλιές, σαν την ανεξερεύνητη -λέει- στη θέση Σκαλούλα και ευρύτερη περιοχή της Νερομάννας. Τα νερά, λοιπόν, από το βράχο της εκκλησούλας κατεβαίνουν αφρισμένα, συγκεντρώνονται στις 12 βρύσες σχήματος λιονταροκεφαλής της πλατείας και αμολιούνται σε τρεις ωραίους-μικρούς καταρράχτες. Τα παλιά τα χρόνια λειτουργούσαν αλεστικοί νερόμυλοι στα χέρια ιδιοκτητών που υπέκυψαν στην αστυφιλία, τη μάστιγα της ελληνικής υπαίθρου, και που τώρα είναι ερείπια. Δεν καλλιεργούνται σιτάρια στο χωριό, λένε οι χωριανοί καθώς είναι ασύμφορο, παρά μόνον λίγα καλαμπόκια για την τροφή των ζώων. Οι τέσσερεις φυσικές πηγές αναδεικνύουν την Νερομάννα σε 'πράσινο χωριό' με τα κάθε λογής οπωροφόρα δένδρα, όπως κορομηλιά, βυσσινιά, κερασιά κ.α. Υψώνονται ιτιές, λεύκες, κυπαρίσσια ενδιαμέσως των πουρναριών και των ελαίων.

Η διακριτική ξενάγηση μας αλαφραίνει από την κάματο του ποδαρόδρομου και της ζέστης κατευθυνόμενοι νοτίως του οικσμού, τοποθεσίας "Μαχταρίνα", στον πύργο του Μουχτάρ. Στις αρχές του 1740 ο Μουχτάρ ήταν από τα μέρη της Προύσσας και διορίστηκε από την τουρκική εξουσία για να εισπράττει τους φόρους της περιοχής. Τούτος όμως 'απλώθηκε' και σ'άλλα και έκτισε το πύργο του σαν οχυρό και προστασία από τους ντόπιους 'κλέφτες', ωστόσο και αποθήκη για τα λάδια, κρασιά, δημητριακά, τυριά κλπ. Λέγεται, ότι υπήρχε αμύθητος θησαυρός που δεν βρήκε κανείς στον πύργο, παρά μόνον η έμπιστη του Μουχτάρ "Ελένη", ξέθαψε μακρόθεν του πύργου μετά από καιρό και έκτισε ένα μοναστήρι. Στις αρχές του περασμένου αιώνα οι Νερομαννιώτες που χτίζανε, ξήλωσαν από τον πύργο πατώματα, ταβάνια, πόρτες, παράθυρα για τα δικά τους σπίτια, παραδίδοντας και στο χρόνο το εναπομείναν γυμνό σκέλεθρο. Και την αύρα του.

Συνεχίζοντας το οδοιπορικό της Νερομάννας παίρνουμε 'άδεια' από την κορύφωση του ήλιου για το διαμαρτυρημένο στομάχι μας στην αγκαλιά της πλατείας και φιλοξενίας των ανθρώπων, κάτω από τους ήχους των νερών και των πουλιών. Ευτυχία με αιτία ειδικά για στερημένους προσφέρει η Αιτωλική ύπαιθρος, αλλά και τους εντοπίους γηραιούς φθάνει ως τα 90! Μπορεί και τα 96 χρόνια ζωής, όπως μαρτυρεί σε στίχο του ο εκ Ναυπάκτου ποιητής Γεώργιος Αθάνας (1900-1996): "Μες τις καρδιές μας έχουμε παντοτινόν Απρίλη, κι όσες τσουκνίδες βγαίνουνε μονάχες στους αγρούς, εκεί ξεμοναχιάζονται πνιχτές στο χαμομήλι".

Ανηφορίζουμε τον κεντρικό δρόμο του χωριού, ονομαζόμενο "Σωτηρίου Κίσσα"-αρχαιολόγου και διαβάζουμε για τον Νερομαννιώτη επιστήμονα πως υπήρξε ένας από τους καλύτερους των Βαλκανίων. Με οξύτατο πνεύμα και ακένωτες γνώσεις ο Σωτήρης Κων. Κίσσας (1948-1994) πήρε ειδίκευση στη βυζαντινή αρχαιολογία και υπηρέτησε στο καθήκον των ανασκαφών και της γνώσης, ως την τελευταία του στιγμή.

Μέχρι το 1990 οι ντόπιοι καλλιεργούσαν καπνά εκλεκτής ποιότητας, όπως το μυρωδάτο και το τσεμπέλι. Η αλλαγή της αγοράς ενέτεινε την παραγωγή λαδιού και ελαίων βρώσιμων καθώς και του ροζέ κρασιού, επίσης καλής ποιότητας. Ο κάμπος κάτω από το χωριό απλώνεται ως τη λίμνη Τριχωνίδας και είναι πλούσιος σε ελιές, εσπεριδοειδή και οπωροφόρα δένδρα ενώ πάνω από τον οικισμό και μακρυά διακρίνεται το τελευταίο βουνό της Ρούμελης, το Παναιτωλικό με τις 3 ψηλότερες κορφές του: Κατελάνος, Παλαιοκαλύβα, Κυρά-Βγένα. Τα έλατα 'ντύνουν' τα βουνά και οι αργές (είδος βελανιδιάς), όπως και τα σκίνα (είδος θάμνου) τα πρανή τους, ενώ το πετρώδες έδαφος μας ξυπνά -ξαφνικά- τον τρόμο με τα ιοβόλα (δηλητηριώδη) φίδια! Οχιά, αστρίτης, σαϊτα και σαπίτης (σ.σ. εκεί που δαγκώνει, σαπίζει) αλλά και τα άκακα της δενδρογαλιάς και του λωρίτη φοβούνται και κρύβονται, κι εμείς δεν επιμένουμε.

Κατηφορίζουμε για τον αρχαιότερο ναό της περιοχής, των Αγίων Αποστόλων που κτίστηκε το 1372 και σύμφωνα με τα γραπτά του αρχαιολόγου Κίσσα, στο νότιο τμήμα του ναού υπήρχε επιγραφή (δεν διαβάζεται, πια) και δημοσίευσε το 1973: "ΑΝΙCΤΟΡΗΘΗ Ο ΘΕΙΟΣ ΟΥΤΟΣ ΝΑΟC ΤΩΝ ΠΡ(ΩΤΩΝ) ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΠΕΤΡΟΥ ΚΑΙ ΠΑΥΛΟΥ ΔΙΑ CΥΝΔΡΟΜΗΣ ΚΑΙ ΚΟΠΟΥ ΠΕΤΡΟΥ ΚΑΙ ΧΡ... Α(ΜΗΝ) ΕΤΟΥΣ ΣΩΠΑ' (6881=1372/73...ΧΕΙΡ ΙΩΑΝ(ΝΟΥ)". Είναι κτισμένος στον περιτοιχισμένο χώρο της ακρόπολης της αρχαίας κωμόπολης, Φίστυο. Βρίσκεται πάνω από τη λίμνη της Τριχωνίδας, στο μέσον του κυκλοτερούς ανηφορικού αμαξόδρομου Ντουγράς-Νερομάννας και είναι γνωστός με την ονομασία "Παληομονάστηρο". Εσωτερικά ο ναός υπήρξε περίτεχνα αγιογραφημένος ενώ υπέστη την καπηλεία και την εγκατάλειψη σ'ένα χώρο προσβάσιμο, ούτε για τον σκαντζόχοιρο!. Σώζονται τα απομεινάρια του κάστρου αυτού που φυλούσε σκοπιά χρήσιμη στην αιτωλική φρουρά του Φιστύου, το οποίο έδρευε εκεί και προφύλασσε τον δρόμο προς τη Θέρμη (πρωτεύουσα αιτωλικής συμπολιτείας) από τους εχθρούς. Ο ποιητής Νερομαννιώτης Κώστας Ξυγκάς στο βιβλίο του 'Αιτωλική άρπα' αφουγκράζεται, "...από του Φίστυου το ιερό, απάνω στο άρμα το χρυσό..."

Υπάρχουν κι άλλα ερείπια ναϊσκων βυζαντινών ενώ ανακαινισμένα είναι της Αγίας Τριάδος και της Αγίας Δευτέρας στην κορυφή του λόφου Τσάγκουλα (βουνό της Νερομάννας), καθώς και της "Μεταμόρφωσης της Σωτήρος" (1450) και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (1910) που κτίστηκε στα ερείπια του ναού της θεάς Αρτέμιδας.

Τα οκτώ παιδάκια των Ελλήνων και των μεταναστών βρίσκουν κλειστό το σχολείο στο χωριουδάκι και μεταβαίνουν στο δημοτικό της Παραβόλας. Το ίδιο και οι ενήλικοι, συναντούν την πολυκοσμία στα γύρω χωριά, τα καταφύγια ορειβατών και το Αγρίνιο, καθ'ότι η Νερομάννα προσφέρει την ηπιότητα στους 3 καφενέδες της.

Μνημονεύοντας το νερό, υπήρξε ανέκαθεν στο επίκεντρο των επιστημονικών, μυθολογικών και φιλοσοφικών αναζητήσεων του ανθρώπου, συνάμα και βασικός παράγοντας στη διαμόρφωση των λαϊκών παραδόσεων. Στην αρχαιότητα θεωρούνταν στοιχείο και το 1781 (Κάβεντις) ανακαλύφθηκε η χημική ένωση υδρογόνου και οξυγόνου, ότι σχηματίζεται κατά την καύση του υδρογόνου.

Το νερό, αυτή η άχρωμη, άοσμη και άγευστη ρευστότητα απαντά στην υπηρεσία όλων των αισθήσεων.

Προηγούνται τα όντα από τους τροχούς, στον κεντρικό δρόμο της Νερομάννας.

Χάμω στο χορτάρι απολαύσαμε καφέ μυρωδάτο με ήχους στ'αυτιά μας από νερά και τιτιβίσματα πουλιών, αντί για κόρνες ΙΧ.

Νερά, παντού, συμβάλλουν στις μουσικές της γης.

Σαν με υπόκλιση καλωσορίζει η ιτιά η κλαίουσα τους άπαντες αφιχθέντες του οικισμού.

Ζωντανό πρωϊνό χρωματιστό στη Νερομάννα, για όσους εντρυφούν στη δημιουργική απομόνωση.

"Φιλάκια στο ΓΕΩΦΥΛΑΚΤΟ".

"Να φάω με την ησυχία μου..;", μας έκραξε η κατσίκα και αποχωρήσαμε.

Από τις αρχές του 18ου αι. ο πύργος του Μουχτάρ συνεχίζει να στέκεται ορθός συντροφιά με τις ελιές, τις μνήμες και την ερημία.

Οι πιτσιρικάδες οδηγούνται στο χαλάρωμα της Κυριακής και στη φύση που πληροί, ενδιάμεσα του οικισμού.

Η ευθεία της αγνότητας είναι λευκή και επιτρέπει την προοπτική, υποστηριζόμενη από το γαλάζιο της τριχωνίδας.

Τα σωθικά του ναού.

Ο ναός των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου στέκει μόνος σαν φάρος στην ιστορία, κτίσματος 1372.

Έτερο μέρος του ναού που προσδοκά στη διείσδυση.

Λιοτριβιό ετών 200 που χωρούσε όλες τις ελιές της Νερομάννας, τις οποίες συνέθλιβαν μυλόπετρες που 'φέρναν γύρα τ'άλογα ή τα μουλάρια κι ευωδίαζε το λάδι.

Απ΄τα 500μ αμφιθεατρικώς η Νερομάννα ατενίζει τη λίμνη της Τριχωνίδας, αφήνοντας στο βάθος των 20χλμ. το Αγρίνιο.

Τα δικοτυλήδονα σαρκόφυτα φυτρώνουν στο Μεξικό, την Αριζόνα και την Νερομάννα. Τεράστιος κάκτος απρόσιτος με τ'αγκάθια, αντί φύλλα του.

"Δεν θα διψάσουμε ποτέ!"

"Ο λόγος του τοπικού Αγίου Κοσμά του Αιτωλού υπήρξε δροσερή πηγή στη Σαχάρα αυτού του κόσμου", γράφεται στα βιβλία.

Εδώ ξενύχτησαν τον νεκρό Μάρκο Μπότσαρη, στη "Μεταμόρφωση της Σωτήρος" που συνεχίζει να λειτουργεί, όπως να ξεδιψάνε και οι περαστικοί από τις 12 βρύσες της.